De beer van Tabadara

Ik voelde mij al beter in het weekend en ben in afwachting van de een bericht uit Tabadara wanneer zij klaar zijn met de watertanks. Dan brengt Joost ons weg en gaat de metselaar ophalen. Ondertussen ben ik weer begonnen aan mij mappen en voorbereidende werk voor de dorpen> kort overzichtje maken wat ze allemaal hebben ingevuld aan gebieden, aantallen chimpansees, voedsel en overige dieren. Toen kwam het bericht dat het langer duurde dan gedacht, vanwege het feit dat het zand voor het cement van de tanks met fietsen ( erg oude en gammele natuurlijk) gehaald moest worden in oude rijst zakken. Als je bedenkt dat het drie grote tanks zijn van 5000 liter (doorsnee 2 m), is dat een hele hoop zand. Ik maakte mijzelf klaar voor vertrek, maar begon al met invoeren van andere dorpen; Munhini en Capebonde, Twee dropen vlakbij Beli. Hoeveel je hier vaak last hebt van lange wachttijden en gaat alles anders dan gepland, was ik deze keer de Afrikaanse vertraging te slim af. Op maandagochtend tijdens het weekoverleg kregen we het bericht dat de bouw van de watertanks nog langer duurde en ze pas op donderdag klaar waren. Ik was daar dus op voorbereid en kon twee dorpen dichtbij Beli bezoeken en dan als we terug kwamen de volgende dag naar Tabadara. Het zou een zware wee worden, maar ik had er erg zin in. Wat wil je na bijan 3 weken Beli te hebben gezeten en maar 1 keer het veld in hebben gekund. Dus mijn spullen weer pakken>. Het was maar twee dagen dus iets gereduceerder meegenomen en dan kon het in mijn dagtas en mijn slaapzakhoes achterop. Daar betrokken Bucari en ik dan weer voor het veldwerk.

Als eerste vertrokken we naar Munhini, een zeer klein dorpje waar vlakbij de geplande duurzame bauxiet mijnbouw moet plaatvinden. Bauxiet Angola heeft daar al 5 machines staan om de bauxiet af te graven. Echter is er al 6 maanden niet veel gebeurd en is er nog geen signaal van mijn te zien. De machines worden wel continu bewaakt door lokale mensen die daar 2 weken lang naast leven/slapen/eten etc en dan afgewisseld worden. En dat dus al 6 maanden lang. Erg apart. Eenmaal in het dorp een slaapplek te hebben gekregen van een van de dorpscomité leden (de smid van Munhini) heb ik genoten van mooie zonsondergang en hele heldere nacht met geweldige sterrenhemel, met jawel een vallende ster. Na een redelijke nacht zouden we de volgende ochtend om 8 uur de bush in gaan, maar dat werd kwart voor negen omdat er eerst ontbeten moest worden. Ik baalde een beetje wand wil het liefst zo vroeg mogelijk weg. Tijdens de tocht behalve een vluchtende red flanked duiker, een mooi klein stukje galerijbos en veel oude en paar recente nesten niet veel bijzonders gezien. Daarna gevraagd aan de smid van Munhini (de beste smid in Boé) om voor mij een kapmes te smeden als souvenir. Kreeg over mij heen dat je dat niet mocht hebben in bush van haar. Snap ik wel want die lokale lui hakken veel te veel weg en denken dat ik niets kan in de bush en te lui ben om te bukken. Na wat uitleg als souvenir vond hij het goed en zou het mes de volgende dag klaar zijn. Toen weer op weg naar Capebonde. Dit was niet al te ver en ik zag al mensen met mango’s lopen. Eenmaal in Capebonde konden we twee stoelen zitten. Bucari als koning op de grote en ik op die iets kleinere. Daar maakte we de rest van de week nog grappen over en hadden we lol mee. Het is heel apart gevoel dat als je aankomt in ene drop er ineens ergens stoelen vandaan worden getoverd voor jou. Ook waren hier al mango’s en Bucarai vroeg aan kinderen om mangos voor ons te halen. Al gauw hadden we 15 mango’s om eens heen. De een iets rijper dan andere maar goed. Ik heb genoten van de eerste mango’s hier en dat zullen niet mijn laatste zijn. Het mango seizoen moet nog beginnen. Als beloning hebben we vliegtuigjes gevouwen en dat blijft voor elke kind weer een iets bijzonders hoe deze kunnen vliegen. De volgend dag weer vroeg op gestaan en om 7 uur de bush in gegaan. We hoorde op een gegeven moment chimpansees. We gingen ze zoeken en zei deden het prima. Namen de tijd om te wachten op geluid en dan weer vlug ernaartoe. Maar dat is lastiger met rugtas door dichte bush en steile stukken. Met alle respect maar ik kon ouder man bijhouden, maar die jonge gast was veel te snel. Op een gegeven moment van een meter of 50 zag ik met de dorpscomité in het veld de eerste chimpansees in de boom naar beneden komen. Dat was ook het laatste wat we die dag van ze hebben gehoord of gezien. Zijn ergens heen gevlucht waar wij ze niet meer konden volgen. Na een tussenlunch naar gewandeld naar nader gebieden waar ze heen gaan voor een GPS punt> We kregen gezelschap van 10 jongetjes van jaar op 10-12. Na dit uitstapje uitrusten, terwijl de kinderen ons vele mango’s brachten. Dat werden er wel 50. Na dutje de formulieren gedaan. Ik had echter erg buikpijn en was al 3 dagen niet af geweest. Op een gegeven moment deed mijn buik het zo zeer dat ik toch maar weer ging proberen boven een gat. Of het door de vele mango’s kwam ik weet het niet, maar het was een opluchting van heb ik jou daar. Daarna er even om gelachen en terug gegaan naar Beli. De volgende dag zouden we naar Tabadara gaan met de auto. Onderweg mijn mes opgehaald en achterop gebonden. Halverwege stond ik ineens stil. Het mes tussen mijn spaken en mijn fiets had niets, maar het mes was krom. Mijn Ngari (stier in Fula) is erg sterk en krijg alleen maar meer vertrouwen in mijn fiets. In Beli aangekomen wat ranja gedronken en serie gekeken en vroeg slapen, want volgende dag vroeg vertrekken. Viel als blok in slaap op de grond en werd op 4 uur wakker. Het regende een beetje toen maar spullen gepakt met regenjas en verder een dutje gedaan voordat we vertrokken.

Om 7 uur was ik zo goed als klaar en droeg mijn spullen naar de auto. Joost was al aan het laden, maar nog een spoor van Bucari. Na 20 minuten ben ik hem gaan halen. Hij moest nog colanoten kopen en het duurde dus nog een dik half uur voordat we eindelijk konen vertrekken. Om kwart voor 8 zaten we dan eindelijk in de auto en Joost gaf twee vrouwen en kind een lift naar Dalaba (wat op de route ligt). Na een klein uurtje begint het een beetje te regenen en niet veel later kregen wij een lekke band. Gaf de vrouw even de tijd om over te geven terwijl Bucari, Joost en ik de band verwisselde. Ik was meer een hulpje. Daarna onze reis vervolgd via Balandugo naar Dandula. Daar een wirwar aan kleine paadje en groet past is niet meer zichtbaar, na een keer verkeerd te zijn gereden, waren we weer op de goed weg terecht gekomen en begin de laatste gedeeld over de slechte weg. Want er is maar 1 spoor voor fietsers en motoren. Het tweede spoor van de auto ontbreekt. Joost vertelde dat hij twee weken terug de eerste auto was die daar sinds een jaar reed aan de dikke planten te dien die op het tweede onzichtbare spoor groeide. Na totale reistijd van ruim 2,5 uur kwamen we in Dalaba aan. Nu word lastig want ze hebben het dorp op de weg gebouwd en moet door het dorp heen tussen huizen ect door. Daar zagen we een baviaan die tot huisdier was veroordeeld. De eigenaar wilde geen haren trekken voor genetisch onderzoek en hebben wij onze ver vervolg over het onzichtbare pad. Na ruim 3,5 uur kwamen we aan in Tabadara en bleken vlak voor het dorp nog een lekke band te hebben> gelukkig heeft Joost altijd 2 reserve banden en is er een noodreparatiekit met een soort kleverig bifiworstje om 1 band te plakken voor de terugweg. Joost gaf een demonstratie om vuur te maken met stokjes en een boog en dat doet monden van lokale mensen open vallen. Op het formulier van Tabadara stond ook ursu wat beer betekend Echter komen er in Heel Afrika geen beren voor. De beer van tabadara bleek een aardvarken te zijn grappig. Na de lunch en watertanks te hebben gekeken ging joost terug met twee leden van dorpscomité. Een moest een kind van 2 naar ijn moeder brengen die 300 km verderop is bevallen (vlakbij Bissau) en de nadere ging familie opzoeken . Amadu Sila bleef alleen over. Ik had in de middag genoeg energie om ergens heen te gaan, maar Amadu was kapot. Hij heeft twee weken lang van 7 tot 7 gewerkt aan die tanks, dus kon hem niet vragen om deze middag ook weer bush in te gaan. Zeker omdat we de volgende dag ver de bush in zouden gaan. De middag dus rustig besteed met schrijven van stukjes en sudoku’s maken. Het dorp is echter vrij verlaten, vanwege het watergebrek. Veel mensen zijn verhuist naar tijdelijke plek 12 km verderop vlakbij de Corubal. Er wonen nu nog maar z’n 30 mensen en het is er stil en rustig. Behalve de bijen, vliegen en zweetbijen die p zoek zijn nar water. Die zoemen constant om je heen. Daardoor moesten we wachten tot ver na zonsondergang om te genieten van halve emmer water. Daarna vroeg naar bed want we wilden vertrekken om half 7. Dan is het net licht genoeg en minst warm. Prima voor mij. Zo gezegd zo gedaan. Alleen was ik mij hoed vergeten en Bucari fietste terug en wij vervolgede de reis per fiets 12,5 km van het dorp naar Consibamba. Daar aangekomen hoorde we al vrij snel chimpansees. Bingo. Wij gingen snel kijken bij een plaats waar het water lag. Dat permanente water was bijna opgedroogd. Een klein poeltje was over en als je groef dan kwam er wat water naar boven. Daar zouden de chimpansees heen gaan. We liepen terug om de chimpansees te zoeken. Vlak bij de savanne rand merkte we dat geluid harder werd. Amadu wees ons terug het bos in en we zouden daar een plek innemen die tussen twee paden in lag. Daar zijn we op de grond gaan liggen en hebben afgewacht. Na veel geluiden kwamen ze na ene half uur vlakbij. Echter de eerste zag iets en vlucht weg met twee andere. Bucari keek een andere kant op en zag ze vluchten. Het zou aan mijn kaki hoed hebben gelegen. Du beetje versiert met bladeren en positie iets veranderd. Toen hoorde we de chimpansees overal om ons heen. Links, recht en uit de richting van savanne. En dan zie je op 12 a 15 meter een groep chimpansees. Ik telde er 11. Geweldig. Ik vergat helemaal om te filmen en heb toch een filmpje geschoten van groot mannetje die het langste bleef hangen. Toen ik mijn camera weg wilde stoppen zag ik iets in mijn ooghoek. Een juveniele chimpansee kwam onze kant op met tak in mond. Heel stil blijven liggen en camera draaien. Hij liep 3 meter achter mij vandaan en had niets in de gaten. Dan gaat je hart tekeer en werd erg onregelmatig. Tot het moment dat hij schoenen van Bucari zag en weg vluchtte. Wat een geweldige ervaring. Toen nog even chimpansees bekeken die van grotere afstand ons toch even bekeken. Wat een geweldige ervaring. Achteraf was het niet zo handig dat we zijn gaan liggen. Dan ben je erg kwetsbaar en erg klein> Chimpansees kunnen gevaarlijk zijn en dat heb ik mij niet gerealiseerd. dat is een wijze les eveneens als de volgende keer mondkapjes meenemen tegen ziekteoverdracht via mijn mond/speeksel als ik hoest/nies. Toen de lange weg weer terug en formulier weer ingevuld.

Na even gerelaxt te hebben, begonnen we aan de zware rit naar Dandula e n ik kan je zeggen hij was zwaar. Zeker als je bedenkt dat ik als 25 km in de benen had van de ochtend. Voorbij Dalaba zat ik er helemaal doorheen en heb even uitgeput in de schaduw wat gerust. Mijn water van Beli was al bijna op en had 6 liter mee. Dat wasvandaag al bijna 4 liter water. Toen mijn krachten bij elkaar geraapt en ergens nog wat energie vandaan getoverd en hebben onze reis vervolgd. Ik was blij dat ik er was want mijn water was op. Ik had dorst maar moest een half uur wachten voordat de hadex zijn desinfecterende werk had gedaan. Die anderhalve liter ging er gemakkelijk in en de teller stond dus al op 5,5 liter. Daarna wat gechilt met het dorpscomité, went ik werd hier niet door iedereen gegroet. Dat is ook ene keer anders. Na een emmertjesdouche en avondeten ben ik weer vroeg naar bed gegaan en Bucari is weer gezellig bij mij gekropen. Gelukkig ruikt hij niet zo sterk en kan ik goed met hem opschieten. We ouwehoeren af en toe een beetje en hebben onze eigen vouwvliegtuigje bedrijfje voor kinderen. Ik heb hem het vouwen van een manier van vliegtuigjes geleerd. Ook leert hij Engels maar wilde ook leren hoe gps werkt. Dat is lastig want ze kunnen geen kaart lezen. hoe vaak het ook geprobeerd is, ze snappen niet dat iets driedimensionaal, plat op een kaart terecht komt. Ik heb echter vertrouwen in dat Bucari dat kan leren en heb dat als mijn doel; om hem te leren kaart lezen en met een GPS te werken. Hij kan dammen en heb hem al plattegrondje van zijn huis laten maken> ik ben hem nu zeeslag aan het leren om coördinaten te snappen. Bovendien is dit ook ene leuk spelletje voor mij.

De volgende dag gingen we met dorps comité van Dandula de bush in. Deze keer weer vroeg op en een heel stuk gelopen en niet heel veel nesten gezien. Ook verder geen sporen van aanwezigheid van chimpansees. Eenmaal weer in Dundula aangekomen kam ik op een pleintje. Dit deed mij verdacht veel denken aan het Afrikamuseum in Nijmegen waar ik als 9 jarig jongetje in groep 5 naartoe ben geweest. Het is verder wel een mooi dorp en ook hier doen de vrouwen bijan al het werk. Het was de dag om palmolie te maken. Daarvoor worden de palmvruchten gepeld en bereid tot palmolie. Het is een langdurig proces en even verderop waren vrouwen de cashewappels van de noten aan het verwijderen. Van de sap van de vruchten maken ze wijn en de noten zijn voor de export en gaat voor bijna 100% naar India. Na wat gechild te hebben stapte we op de fiets voor een redelijk gemakkelijke rit naar Quissem. Daar aangekomen moesten we een redelijk gevulde rivier oversteken en vlakbij waren velden met uien. Toen even gechild en hebben Bucari’s band geplakt en zijn naar onze slaapplaats gegaan. Onderweg overal begroet en enthousiaste mensen dat je er bent. Totaal anders dan Dandula. Net toen het donker werd om kwart voor 8 werden we geroepen door iemand. Een van de dorpscomitéleden, Samba Djalo had zich verwond aan een tak. Wij kijken om het te zien en toen maar op de fiest gestapt in donker naar het bereik toe, 3 km van Quissem. Na 15 keer proberen uiteindelijk joost aan de lijn en overlegd. Als de slagader in zijn lies geraakt zou zijn, was ie er niet meer geweest, dus viel wel mee. Ik moest maar schoonmaken met gekookt water en verbinden. Oké dat is veen wat anders dan chimpansees zoeken in de bush. Teruggefietst en valt een van lokale mensen die mee was gefietst. Schaafwond op scheenbeen en twee toppen van tenen open liggen. Je moet ook niet gaan fietsen zonder remmen en dan in het donker zonder zaklamp (dat is een probleem hier).Dus eerst deze even ontsmetten, twee pleisters op de tenen geplakt en veredr gefietst. Toen weer aangekomen in het drop en gevraagd om gekookt water en schone doek om been en schaamstreek schoon te maken. Hij zat erg onder bloed. Na eerst door de zon opgewarmd water, daarna heet water, kreeg ik dan toch eindelijk gekookt water. De doek was ook een probleem, want ze kwamen aan met ene voormalig witte doek die zo smerig was dat wij hem als poetsdoek zouden gebruiken in de garage. Er is geen begrip van bacteriën en infecties. Uiteindelijk een lokale doek gekregen en rondom de wond schoongemaakt. Daarna werd hij geschoren met een nieuw schoon scheermes, op mijn advies. De wond schoongemaakt met gekookt water met handschoen aan uit mijn EHBO kitje. N Daarna ontsmet met sterilon en afgedekt met steriel gaasjes. Na vraag naar muskietennet voor hem zijn we gegaan en advies gegeven om hem voldoende te drinken en gezegd dat hij rustig te blijven liggen niet te veel te belasten. Ik ben geen doctor of verpleger, maar dit is beste wat ik kon doen. Het was inmiddels half 12 en moesten we nog eten. Na de maaltijd alles voorbereid voor volgende dag en om half 1 in slaap gevallen. Om 6 uur weer opstaan om wederom om half 7 de bush in te gaan. Ook hier geen chimpansees gezien of gehoord. Bovendien weinig nesten gezien en was niet zo tevreden over het dorpscomité. Eenmaal terug in het dorp weer naar Samba Djalo en de wond bekeken. Weer de wond schoongemaakt en ontsmet. Het zag er redelijk uit en Samba voelde zich al wat beter. Heb hem paracetamol gegeven voor de pijn als hij wat gegeten heeft en gevraagd naar en stok om eventueel mee te lopen als het echt moet. Een spuit tegen tetanus was gewenst maar de moest je halen in de kleine kliniek in Beli en dan is het afwachten of de verpleger er is. Ik was erg moe en heb een lang middagdutje gedaan, want ik zat er doorheen. Daarna formulieren gedaan en daar werd ik ook niet vrolijk van. Ze snapte er niet veel van, terwijl ze in het verleden veel hebben opgeschreven en ook minder vaak gezien dieren als buffels, oribi’s en leeuwen. Echter klopte locatie niet met wat ze op hadden geschreven. Dat was beetje teleurstellend en tast de betrouwbaarheid, die al niet hoog is, nog meer aan. Na een bezoekje bij Samba zag hij er nog beter uit en had minder pijn (misschien door de paracetamol. Het zag er schoon en redelijk goed uit en hopelijk gaat de wond dicht, al zit het op ene lastige plaats. Toen we wilden gaan kregen Bucari en ik en kip als bedankje voor onze hulp. Deze achterop de fiets gebonden en met het gezelschap van twee mensen uit Quissem naar Beli vertrokken. Zij hadden echter geen versnellingen dus het duurde wat langer. Met kleren en al aan de Fefine overgestoken en kwamen in de schemer aan in Beli na een tocht van 21 km. Ik was moe en gebroken. Tijdens deze week hebben we deze week totaal 111,1 km afgelegd op de fiets en 49,4 km te voet. Het was een zware week maar alle plaatsen met en dorpscomité ten oosten van de Fefine zijn gedaan voordat het regenseizoen begint en de rivier latiger word om over te steken. YES!

Die maandag hebben we een lang weekoverleg gehad waar weer eens uit bleek dat sommige dingen niet erg goed gebeuren. Ook beginnen buitenstaanders gewoon tegen mensen in vergadering te praten, worde de telefoon opgenomen (TAART) en lopen ze weg om iets anders te doen. Joost en ik keken elkaar al aan en beseffen beide van; doe ff normaal wij moeten nog 5,5 uur rijden naar Bissau vandaag en willen zo snel mogelijk weg. Na de vergadering een foto gemaakt van hele team, want was de eerste keer dat het hele team compleet is. Daar moet je gelijk gebruik van maken, want een tweede kans krijg je vaak niet. Daarna kwamen er nog veel mensen langs om dingen te regelen en was Joost daarmee druk en ik met tas pakken. We waren om 3 uur vertrokken. Na ruim 1,5 uur, 5 km voor de rivier komen we erachter dat we aantal dingen vergeten zijn te regelen. Na berekening terug gegaan naar Beli gelijk de dingen geregeld en de volgende ochtend dan vroeg vertrokken naar Bissau, gaat weer eens anders dan gepland. Eenmaal onderweg hebben we een vouw meegenomen naar Gabu met een ziek kind, maar ze roken nogal sterk ongewassen. Dat doen er wel meer hier, al vinden zij dat blanke ruiken naar natte hond. Kan mij er niks bij voorstellen. Bij de Corubal weer even gezwommen en ik heb deze keer wel de rivier over gezwommen. Heerlijk om even af te koelen. In Gabu kwamen we er achter, toen Joost naar de autopapieren vroeg, dat deze nog steeds niet klopte. Pfffffffffff. Daar maar weer tijdelijke papieren geregeld, want je kunt risico niet lopen in verband met politie controle die vaak erg lastig doen. Met tijdelijke papieren onderweg kregen we op de goeie belangrijkste weg tussen Bafata en Bissau een klapband. Dan schrik je wel, maar gelukkig bleef Joost koel en zetten de auto rustig aan de kant. Terwijl Joost de autoband verwisselde zorgde ik voor veiligheid. Gevaren driehoek heeft niet iedereen dus wat doe je hier> Je legt 100 meter voor je auto een hoopje verse groen takken op de weg en dan weet iedereen hier dat je met pech staat. Handig toch. Dit zowel aan voor als achterkant. De wielkast was ook deels kapotgeslagen en dit alles op heetst van de dag midden in de zon.

Eenmaal de weg vervolgd te hebben kwamen we om kart over 3 in Bissau aan en zijn om 8 uur vertrokken. Een lange zit of rit, wat je wil. Na auto naar garage brengen en spullen droppen In Bissau genoten van een late lunch om half 5 bij kaiperinhas met soep, friet en salade en stukje rundvlees en kaiperinha (met genoeg rum). Heerlijk geen rijst met veel palmolie. Na wat boodschappen gedaan te hebben voor in Beli kwamen we Lieve tegen. Een Belgische vrouw die meer als 20 jaar hier heeft gewoond en nu freelance reisplanner is hier voor het 4e jaar. Ze woont echter ook in Nederland en jullie mogen raden waar; Nijmegen en werkt op de universiteit op de faculteit sociale wetenschappen, wat is de wereld toch klein. Joost had haar tijd niet meer gesproken en we gingen bij Kaiperinhas, jaja weer, een drankje drinken. Wie kwamen we daar tegen Johannes. Een Nederlander die 26 jaar in Brazilië heeft gewerkt en nu al 13 hier in Guinee-Bissau is. Hij werkt in het Ziekenhuis van Bissau en zit daar in de directie. Volgens Joost zorgt hij ervoor dat het ziekenhuis blijft draaien met de middelen die hij heeft en voorkomt dat het een zooitje wordt. We hebben daar dus met 4 blanke mensen op terras, over en weer gepraat over vanalles. Johannes en Lieve zijn beide inspirerende mensen met veel verhalen en levenservaring hier in Guinee-Bissau. Was erg gezellig om met hen te praten. De volgende dag ook weer gepraat met Joanna en mails gecheckt. Kon ook op internet al was et erg traag. Even geskyped met veel moeite met mijn moeder en mail gecontroleerd. Je bent bijna ene maand afgesloten van de buitenwereld, want in de Boé is het mobiele telefoonbereik zwak en sms’jes komen 90% van de tijd niet aan.

Ik geniet veder hier in Bissau van grote aanbod aan groente en fruit en koud drinken. Ook de variatie op rijst is meer dan welkom. Hier in Bissau mijzelf weer een beetje opladen om volgende week weer te gaan dorpshoppen voordat Annemarie (mijn stagebegeleider) en Piet naar Guinee-Bissau toe komen. Helaas heeft Mavegro (winkel van Nederlandse consul die Nederlandse producten verkopen) al een tijd geen container meer gehad en volgende word pas verwacht in mijn. Geen bastognekoeken en muesli voor mij en dat word zuinig aan doen met pindakaas en pasta die ik nog heb. Ook Is er weer meer mis met de auto en zit wat langer in Bissau. Tja het blijft Afrika